Αυτό όμως που κάνει την περιοχή του Δήμου ξεχωριστή είναι ότι εδώ, βρίσκονται μερικά από τα πλέον φημισμένα κέντρα μουσικής παράδοσης, αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και πολιτισμού: Αρχάνες, Εθιά, Μυρτιά, Χουδέτσι, Αστρίτσι, είναι μερικά από τα πιο γνωστά ονόματα.

Ξεκινώντας από τα βόρεια του Δήμου, μια στάση στις Αρχάνες είναι επιβεβλημένη. Πρόκειται για έναν από τους ωραιότερους οικισμούς σε όλη την Κρήτη χάρη, τόσο στο δομημένο περιβάλλον της, όσο και στη θέση της: στους πρόποδες του επιβλητικού βουνού του Γιούχτα. Ο οικισμός αυτός καταγράφει περισσότερα από 4000 χρόνια ζωής και παρουσιάζει εξαιρετικό αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό ενδιαφέρον: τα νεοκλασσικά κτίρια δεσπόζουν στο δομημένο τοπίο, ενώ δε λείπουν και τα στοιχεία της ντόπιας παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Ο οικισμός κατά τη τελευταία 15ετία έχει αναδειχθεί και προστατευτεί μέσα από ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα αναπλάσεων που είχε ως αποτέλεσμα την κήρυξή του σε παραδοσιακό οικισμό και την ανάπλασή του στις αρχές της δεκαετίας του ’90.

Άλλος ένας οικισμός, φημισμένος για την αρχιτεκτονική του κληρονομιά, είναι η Εθιά. Τυπικό δείγμα κρητικού ορεινού χωριού, στέκεται ωραία και αγέρωχη στη νότια πλευρά του δήμου, πάνω στην οροσειρά των Αστερουσίων σε υψόμετρο 750μ. ανάμεσα σε πέντε βουνοκορφές. Είναι ένας τόπος άκρως εντυπωσιακός και πολύ καλά διατηρημένος, χάρη στις προσπάθειες των ίδιων των κατοίκων που τα τελευταία 15 χρόνια εργάζονται ακούραστα για την αναστύλωση κτιρίων, την πλακόστρωση καλντεριμιών και, κυρίως, για να παραμείνει το χωριό τους ζωντανό, παρά τις δυσκολίες που δημιουργεί η απομακρυσμένη θέση του.